Ruimte voor nuance

Kruis naast het hoofd geheven in de ene hand, de andere hand op de kruin van een geknielde Surinaamse man. Zo staat Peerke erbij, op een hoek van het Tilburgse Wilhelminapark. Deze in Tilburg geboren missionaris van de katholieke kerk werkte een groot deel van zijn leven in Suriname, op een leprakolonie.

Het standbeeld in het Wilhelminapark roept vragen op, de laatste jaren steeds vaker. Termen als kolonialisme, racisme en het Nederlandse slavernijverleden komen in het debat terug. En waar een deel van de Tilburgers met trots naar het standbeeld kijkt, voelt een ander deel schaamte of zelfs aversie.

Aanleiding genoeg voor het TijdLab – een samenwerking tussen de Bibliotheek LocHal en Stadsmuseum Tilburg – om een meerstemmige dialoog met inwoners te organiseren. Het TijdLab is één van de zes werkplaatsen in de Bibliotheek LocHal. "We werken er met thema’s die te koppelen zijn aan Tilburgs erfgoed," vertelt Desiree van Beurden, programmamaker Bibliotheek LocHal. "Het is een plek waar we inwoners van de stad met elkaar verbinden, via kennis en verhalen over de stad.

Peerke Donders, dat is voor Tilburgers hoe dan ook gedeelde geschiedenis. Hoe past het standbeeld in de stad van nu? Desiree: "Black Lives Matter wakkerde het debat over het standbeeld in het Wilhelminapark verder aan. Daardoor wisten we: dit leeft in de stad. Hier moeten we nu iets mee. En daar maken we dan graag werk van."

Petra Robben, stadsconservator Stadsmuseum Tilburg: “In het TijdLab willen we prikkelen, scherpstellen, kritisch maken. Erfgoed plaatsen in de historische, de hedendaagse én de toekomstige context. Zodat er ook in een debat over een beladen standbeeld als dit, naast ‘voor’ of ‘tegen’, misschien ook ruimte komt voor net iets meer nuance.”

Tekst gaat verder onder het screenshot van Erik van Hests artikel in het Brabants Dagblad van 2 februari 2021.

Eigen bril

Van februari tot en met april 2021 vonden ze plaats, de bijeenkomsten in deze gespreksreeks. Allemaal online. Vanwege de corona-maatregelen was de Bibliotheek nog gesloten. Jerry Bergraaf was bij alle bijeenkomsten van de partij. "Ik ben trots op Peerke. Voor mij was hij Surinamer, net zo goed als ikzelf. En ik vond al die negatieve geluiden over dat beeld ontzettend jammer," laat hij weten. Op zijn achttiende verhuisde hij naar Nederland om te studeren. "In Suriname ben ik streng katholiek opgevoed. Toen leerde ik veel over Peerke. En over alle goede dingen die hij in Suriname voor de gemeenschap heeft gedaan."

Ook dochter Savitri Bergraaf nam deel aan de gespreksreeks. Anders dan haar vader, is ze niet bepaald fan van het beeld van Peerke. "Mijn vader kijkt naar dat beeld vanuit zijn katholieke opvoeding in Suriname. Ik kijk ernaar vanuit mijn eigen perspectief."

Deelnemer Paul van de Waterlaat denkt er ook zo over. Hem gaat het niet om Peerke Donders zelf, legt hij uit, maar om de beeldtaal van dit specifieke standbeeld. "Als ik met niet-Tilburgse vrienden langs dat beeld loop, dan zijn ze verbaasd. Dat zegt volgens mij genoeg. Het toont iets wat we niet meer moeten willen in de hedendaagse samenleving – ongelijkheid, de dominantie van de witte man over iemand van kleur en de wereld bezien vanuit het Europese perspectief. Dát is waar de discussie voor mij om draait."

Iedere TijdLab-bijeenkomst werd ingeleid door een deskundige. Zo ging het over onder andere over de veranderende waardering voor Peerke Donders, over de katholieke herinneringscultuur en hoe (nieuwe) monumenten tot stand komen. Savitri: “"Ik wist eigenlijk nog niets over Peerke. Een belangrijk moment in de reeks voor mij was dat ik hoorde over de goede dingen die hij heeft gedaan. Dat zie ik nu ook." Jerry: "En andersom had ik er nooit zo bij stilgestaan dat dit standbeeld iets negatiefs kon oproepen. Voor mij is Peerke een Surinaamse held. Maar ik besef nu ook dat dit beeld niet bij iedereen dezelfde warme gevoelens oproept."

Respectvol leren van elkaar

Esther Maas-Becx, coördinator Peerke Donders Paviljoen, sprak voorafgaand aan één van de bijeenkomsten over de historische context van het beeld in het Wilhelminapark. Ook was ze als deelnemer aanwezig bij de bijeenkomsten. "Mijn verwachting was dat ik me heel erg zou moeten verdedigen. Of beter gezegd: dat ik Peerke zou moeten verdedigen. Dat ik me er echt voor zou moeten werpen," zegt ze. "Terwijl ik het heel belangrijk vond om ook een andere stem te laten horen."

Al met al waren de bijeenkomsten een prettige gewaarwording voor haar. "De deelnemers waren divers. Het beeld werd daardoor vanuit heel veel verschillende perspectieven besproken." Esther noemt als voorbeeld het verhaal over een Tilburgse familie met een slavernijverleden, dat door één van de sprekers werd verteld. En ook het onderzoek van Petra Robben, waarin vergelijkbare standbeelden in andere steden en landen aan bod kwamen, bood inspiratie. “Dat leverde nieuwe inzichten op, ook voor mij. Regelmatig dacht ik: hé, zo had ik het nog niet bekeken.”

Savitri is afgestudeerd als erfgoeddeskundige aan de Reinwardt Academie. Vanuit die specialisatie kijkt ze met bijzondere interesse naar het standbeeld in Tilburg, de stad waar ze opgroeide. "Ieder object heeft meerdere lagen. Lagen van betekenis, van verhalen maar ook van emoties,” zegt ze. "Het is belangrijk om ruimte te geven aan al die verschillende facetten. En dat gebeurde tijdens deze reeks."

Paul van de Waterlaat is het daarmee eens. Door de gesprekken kreeg hij meer voeling bij de emotionele waarde die het standbeeld voor veel mensen heeft. "Mijn mening over het beeld is niet veranderd. Maar ik zie nu wel dat mensen die er anders instaan, hier hun eigen, legitieme, warmhartige redenen voor hebben. Dat begrip is belangrijk – het is een eerste ingang voor een gesprek.” Savitri: "Mijn standpunt is nu: ik heb een andere mening, maar ik begrijp die mensen wél. En dat vind ik mooi: dat je van elkaar leert en elkaar gaat begrijpen. Daardoor kun je beter rekening houden met elkaar.”

Tekst gaat verder onder de illustratie van Jeroen de Leijer.

Verbindende factor

Een ‘oplossing’ voor het standbeeld van Peerke Donders hoefde er door de gesprekken niet te komen. Het doel van het TijdLab was vooral om in de gespreksreeks verschillende meningen op te halen, en met elkaar te delen. Om nader tot elkaar te komen. En dat er en passant misschien toch wat ideeën voor het beeld zijn geopperd, is alleen maar mooi meegenomen. 

Op kaartjes konden deelnemers hun gedachten over het beeld kwijt. “Op deze sokkel ziet u twee Surinamers,” schreef iemand. “Over de één is niets bekend, en over de ander zijn boeken volgeschreven." Een ander schrijft: "Geen mens is boven de ander verheven. Laten we niet vergeten dat we daar ooit anders over dachten."

Tekst gaat verder onder deze commentaren die deelnemers schreven bij het standbeeld.

Het beeld zou, met de juiste uitleg, een monument van herinnering kunnen zijn, denkt ook deelnemer Jerry Bergraaf. “Als je dit beeld wegstopt, in een museum zet bijvoorbeeld, dan kun je niet over het verhaal beginnen. En die mogelijkheid heb je nu wel. Iedereen kan het beeld zien, hier in het park. Dit moet ons gaan verbinden, ondanks dat we soms zo ver uit elkaar staan. Met de juiste informatie biedt het voeding voor een dialoog.” 

Paul: “Áls het beeld in de openbare ruimte blijft staan, is het belangrijk het goed te contextualiseren. Een bordje met alleen uitleg over Peerke is niet genoeg”, denkt hij. “Een spreker opperde om een nieuw beeld tegenover het standbeeld van Peerke in het Wilhelminapark te plaatsen, als actuele reflectie. Zoiets is wel op z’n plaats, minimaal.”

Startpunt voor verdere dialoog

Hoe moet het nu verder, na de gespreksreeks? Bij de gesprekken was een beleidsmedewerker van de gemeente Tilburg aanwezig. Daarnaast is voor de gemeente een verslag gemaakt van alles wat aan bod kwam tijdens en rondom de vijf bijeenkomsten. Voor de gemeente is het van belang om te weten hoe inwoners van verschillend pluimage over het erfgoed in stad denken, als input voor verder beleid. 

Savitri kijkt positief op de gespreksreeks terug. Samen met vader Jerry ging ze – naar aanleiding van de eerste bijeenkomsten – via Zoom met familie in Suriname in gesprek over het beeld. Geluidsfragmenten daarvan lieten ze vervolgens weer aan de andere deelnemers horen. "Ik had misschien meer weerstand tegen het standbeeld verwacht, maar dat lag dus anders. En andersom kon ik ook aangeven waarom ik wel moeite heb met het beeld. Bijzonder om ook op deze manier met mijn familie in gesprek te gaan."

Wat Esther betreft mogen er nog wel meer bijeenkomsten aan de reeks worden toegevoegd. “Door op deze manier met elkaar te praten, kom je dichter bij elkaar”, merkt ze. Het beeld mag van haar nog steeds blijven staan, maar ze snapt nu wel beter waar de weerstand bij sommige mensen vandaan komt. “Ook daarin moeten we de dialoog aangaan. Daar biedt het beeld mogelijkheden voor. Door er bijvoorbeeld een QR-code te maken waarmee je achtergrondinformatie kunt ophalen. Of door verschillende meningen van nu over het beeld als geluidsfragment aan zo’n code toe te voegen.” 

Jerry besluit: “De insteek van zo’n gesprek moet altijd zijn: hoe kunnen we hier samen iets moois van maken, voor Tilburg? En hoe doen we daarbij recht aan zowel het verhaal van Peerke als aan de gevoelens van Tilburgers die anders naar het beeld kijken? Deze dialoog is daar een mooi startpunt voor geweest.”

Verder lezen over deze gespreksreeks?

Romée Mulder van de Reinwardt Academie Amsterdam schreef een uitgebreid verslag over de online bijeenkomsten, reacties op social media en de resultaten van de deelnemersenquête.

Interviews en artikel: Iris – Oog voor Tekst.